|
ابن مقاله به آجر و سفال که در ساختمان‌سازی مصرف دارد، مربوط می‌شود. آجر نسوز و سرامیک در مقالات آجر نسوز و صنعت کوزه‌گری مورد بررسی قرار می‌گیرند. آجر و سفال از گل رس ساخته می‌شوند و از زمان‌های گذشته در بسیاری از نقاط جهان به عنوان مصالح ساختمانی کاربرد داشته است. اگر آجر و سفال به خوبی ساخته و پخته شود، بسیار مقاوم‌تر از برخی سنگ‌هاست و در مقابل شرایط آب و هوایی و تغییر زاید درجه حرارت و رطوبت مقاوم میباشد. آجر مستطیلی شکل و اندازه استاندارد آن در هر منطقه تفاوت مختصری دارد، ولی اصولاً باید برای این که بنا آن را با یک دست بگیرد، اندازه مناسبی داشته باشد. سفال سقف قطعاتی مسطح یا موج‌دار با ضخامت کم می‌باشند: از سفال کف‌پوش نیز استفاده می‌شود.
مواد و فرآیند
مواد اولیه خاک رس همراه با مخلوطی از انواع خاک رس، سنگ رسی و ماسه با توجه به نیاز منطقه میباشد که خصوصیات ترکیبی، پلاستیستی، یکنواختی و چین‌خوردگی و زنگ مورد نیاز را به آن می‌دهد (به مبحث گل رس، سیلیس سیلیکات مراجعه شود).
امروزه استخراج خاک رس معمولاً ماشینی شده است و کارخانه‌ها نیز اغلب در کنار حفره استخراج رس قرار دارند، ولی در کارخانه‌های بزرگ خاک رس به محل کارخانه حمل می‌شود. مراحل بعدی با توجه به نوع خاک رس و ترکیب‌های آن و نوع مصرف متفاوت است، ولی به طور کلی شامل خرد کردن، ساییدن، الک کردن و مخلوط کردن میباشد.
خاک رس برای تولید آجر برشی ابتدا غلتک زده می‌شود و سپس آب به آن اضافه می‌گردد و مخلوط حاصل دوباره غلتک می‌خورد و سپس به درون آسیاب‌های افقی ریخته می‌شود. گل رس حاصل بر روی سینی‌هایی پخش و سپس به وسیله رشته‌های سیمی بریده می‌شود. ماده خمیری شکل و نیمه خشک که از طریق غلتک زدن و الک کردن به دست می‌آید به داخل دستگاه‌های فشار مکانیکی فرستاده می‌شود. بعضی از آجرها هنوز به وسیله دست قالب زده می‌شوند.
خشت حاصل شده برای خشک شدن در مقابل آفتاب و در معرض هوا قرار می‌گیردو یا وارد گرمکن می‌شود. خشت‌های خشک شده از گل رس نیمه خشک ممکن است به طور مستقیم پخته شوند. عمل پختن در کوره‌های دوار انجام می‌گردد که اغلب با دست پر می‌شوند یا در کوره‌های تونلی که به صورت مکانیکی تغذیه می‌شوند. سوخت مصرفی برای کوره‌ها با توجه به نوع سوخت موجود در منطقه متفاوت میباشد. روی بعضی از آجرها برای نما کاری لعابکاری می‌شود.
مخاطرات و پیشگیری از آن‌ها
مخاطرات مکانیکی
ماشین‌آلات مورد استفاده بسیار سنگین هستند و می‌توانند جراحات جدی به وجود آورند، مگر اینکه برای ان‌ها حفاظ مناسب به کار برده شود. راهروهای غذیه باید در مقابل خطر سقوط محافظت شوند. غلتک‌ها و لبه ظروف و مارپیچی‌های آسیاب‌ها، ابزار و به خصوص قالب‌های پرس باید دارای حفاظ‌های مناسب باشند. کارگری را که در دستگاه‌های فشار، کار فشرده شده را بیرون می‌آورد، نباید از نظر دور داشت. ماهیت سختی و سنگینی مواد بدین معنی است که تمام ماشین‌آلات و حفاظ‌ها اغلب در معرض آسیب هستند و بنابراین تعمیر و نگهداری آن‌ها اهمیت ویژه‌ای دارد. در بسیاری از آجر پزی‌ها قدیمی، کارهای حمل و نقل اغلب در ارتفاع کمی انجام می‌گیرد و تعمیر و نگهداری حفاظ در این‌جا بسیار مهم است. روغن‌کاری و گریس‌کاری یا تعمیرات مختصر باید فقط در مواقعی انجام شود که ماشین کار نمی‌کند.
در محیط‌های سخت و اغلب مرطوب تمام اتصالات برقی باید مانع خطر شوک برقی باشد. کف‌ها، راه‌روها و محوطه باید سازه محکمی داشته و راحت قابل تمیز کردن باشد که مانع سقوط، واژگون شدن ارابه‌ها و تجمع گردوخاک و رطوبت باشد. نورپردازی خوب در تمام قسمت‌هایی که کارگران باید کار کنند، مانند محوطه، راه‌های عبور و مرور و بالای کوره ضروری است.
مخاطرات بهداشتی
موادی که برای ساخت آجر و سفال به کار برده می‌شود، معمولاً گردوخاک خطرناکی ایجاد نمی‌کنند؛ مگر این که سیلیس آزاد محتوی ر خاک رس به نسبت زیادی باشد(به مبحث اک‌نسوز-مواد دیر گداز مراجعه شود). برای جلوگیری از مخاطرات تجهیزات تولید‌کننده گردوخاک مانند سنگ‌شکن‌ها، نقاله‌ها و ویبراتورها باید در محیط‌های بسته قرار داشته باشند و کانال‌های تهویه منطقه‌ای ضروری است. مواد خام باید در حین کار مرطوب باشند و محوطه‌ها باید با روش‌هایی تمیز گردند که مانع بروز گردوغبار شوند.
اگر برای ساخت اجر سبز، شن توسط هوای فشرده به کار برده شود، استفاده از هواکش در محل برای جلوگیری از استنشاق سیلیس ضروری است و روش مطلوب‌تر برای جلوگیری از مخاطرات بهداشتی، به کار بردن شن در محیط مرطوب با استفاده از دستگاه‌های خودکار میباشد.
اگر آجر با سفال لعاب زده می‌شود، باید از لعاب‌های غیر سربی استفاده کرد.
احتمال مسمومیت ناشی از مونوکسید کربن در کوره‌ها وجود دارد. بنابراین تهویه صحیح محل ضروری است.
این کار معمولاَ بسیار سخت و آکنده از گردوغبار و مستلزم در معرض قرار گرفتن در مقابل بسیاری از روغن‌ها، شرایط جوی و گرمای کوره میباشد. استفاده از لباس‌های مناسب و داشتن رخت‌کن‌های خشک ضروری است. تسهیلات استحمام و دوش آب نیز لازم است.
خودکار شدن تدریجی، کارهای سخت دستی مانند انتقال آجرها از دستگاه فشار به ارابه‌های خشک‌کن، از خشک‌کن به کوره و پر و خالی کردن کوره را از بین برده است، ولی معاینه پزشکی قبل از استخدام برای مناسب بودن کارگر برای بلند و حمل کردن در بسیاری از کارها و همچنین آموزش روش صحیح بلند کردن مطلوب میباشد.
|
